نقد اختصاصی فیلم ببر خیزان، اژدهای پنهان (Crouching Tiger, Hidden Dragon) 2000 از سینمارنا

امتیاز: 3 از 4

وقتی از سینمای هنگ کنگ صحبت می‌کنیم بدون شک یکی از تصاویری که در ذهنمان نقش می‌بندد فیلم‌های رزمی و شمشیرزنی است که در آن قهرمانانی را در حال پرواز همراه با قدرت‌های ماورای بشر در مهارت‌های رزمی شاهد هستیم. به این سبک از داستان پردازی ووشیا گفته می‌شود که ریشه در تاریخ چین دارد و بخشی از ادبیات اسطوره‌ای آنها را شامل می‌شود که در ادامه راه خود را به سینما هم پیدا می‌کند و تبدیل به نمادی از سینمای هنگ کنگ می‌شود. تولیداتی که علاوه بر خود سرزمین اصلی در بقیه نقاط جهان هم جای خود را پیدا کرده و طرفداران خاص خودش را دارد.

فصل مشترک عمده این فیلم‌ها در درون مایه‌هایی شامل مبارزه علیه ستم، جوانمردی، وفاداری و فداکاری است همه چیزهایی که از یک حماسه شرقی انتظار می‌رود. اما این فیلم‌ها هرگز نتوانستند در عرصه سینما جایی برای خود بین آثار کلاسیک و ماندگار جهانی پیدا کنند به مرور در طی زمان هرچه به دوران معاصر نزدیک‌تر می‌شویم در خود سینمای هنگ کنگ هم این سبک رمق خود را از دست می‌دهد تا اینکه به انگ لی با فیلم ببر خیزان و اژدهای پنهان در سال ۲۰۰۰، با تمام سنت شکنی‌ها و پیشرفت‌هایی که در مباحث درون مایه ای لحاظ می‌کند جان تازه‌ای به این ژانر منحصر به فرد می‌بخشد.

اکران فیلم با استقبال گسترده‌ای همراه شد و در پی آن، تحسین‌های انتقادی باعث شد تا نگاه گسترده‌تری از مخاطبان جهانی معطوف به سینمای هنگ کنگ شود و در اکران بین‌المللی هم آبرومندانه و موفق باشد. برای اینکه درک بهتری از شرایط و جایگاه فیلم انگ لی داشته باشیم ذکر این نکته خالی از لطف نیست که فیلم در اقبال جهانی خود تا جایی پیش رفت که جایزه اسکار بهترین فیلم غیر انگلیسی زبان آن سال را از آن خود کرد و از آن مهمتر وارد رقابت کاندیداتوری بهترین فیلم سال در بین تولیدات هالیوودی هم شد این اولین بار بود که فیلمی از هنگ کنگ موفق می‌شد تا جایزه بهترین فیلم غیر انگلیسی زبان را از آن خود کند.

با وجود عقبه گسترده هنگ کنگ شاید کمی عجیب به نظر برسد که چرا اینقدر دیر نگاه غرب به سینمای هنگ کنگ معطوف شد. یک دلیل عمده آن این است که استودیوهای فیلم سازی در هنگ کنگ کوچکتر از آن بودند که بخواهند سرمایه‌های خود را خرج فیلم‌های پرریسک‌تر و متفاوت‌تر کنند با توجه به شرایط فرهنگی نامناسب موجود در کشور چین قبل از قرن ۲۱ و به خاطر ممانعت‌های سیاسی عملاً حجم بسیار زیادی از مخاطب چینی زبان هم از دست می‌رفت پس می‌ماند مخاطب هنگ کنگی، بنابراین طبق عرف نانوشته‌ای ترجیح فیلم ساز هنگ کنگی این بود که همان فرمول‌های همیشگی که بر مخاطب محلی جوابگوست را پیگیر باشد تا ریسک‌های دیگر را متحمل نشوند اما بعدها در چین با گشایش‌های فرهنگی که صورت گرفت و مصادف شد با برگشتن کنترل ناحیه خودمختار هنگ کنگ به چین شرایط به گونه‌ای پیش رفت که فضا برای ساخت فیلم‌های متفاوت‌تر مهیا باشد به طوری که کمپانی‌های فیلم‌سازی از چهار کشور مختلف شامل چین هنگ کنگ تایوان و آمریکا در ساخت فیلم ببر خیزان و اژدهای پنهان دخیل بودند. همین حضور کلمبیا پیکچرز از آمریکا کمک بسیار بزرگی بود که کمپین تبلیغاتی خوبی برای فصل جوایز رقم بخورد و همچنین حضور انگ لی کارگردان، (که به معنای واقعی کلمه هنرمندی بین المللی است) به عنوان کسی که سابقه ساخت فیلم‌هایی با تیم‌ غربی دارد و به خوبی با ذائقه آمریکایی آشناست کمک شایانی در موفقیت فیلم کرد.

اما همه این‌ها که ذکر شد موارد حاشیه‌ای هستند و فیلم اگر در خود چیزی برای ارائه نداشته باشد مخاطب در نهایت شاید به خاطر تبلیغات، آن را ببیند اما آن را پس می‌زند. ولی ببر خیزان و اژدهای پنهان خود سوای از تمام این مسائل به عنوان اثری مستقل شایسته تقدیرهایی که از آن شد بود. نقطه قوت فیلم در لحن ترکیبی آن است که انگ لی به خوبی آن را پیاده کرد به این صورت که ریتم اکشن و حرکات بی‌نظیر رزمی فیلم باعث نمی‌شود که صرفاً یک اکشن هیجان انگیز دم دستی را شاهد باشیم بلکه در کنار این‌ها یک وقار معنوی هم حضور دارد که سکانس‌های اکشن به آن آسیبی نمی‌زند و این نه فقط به خاطر داستان عارفانه آن بلکه در بازی بازیگران و فضاسازی بی‌نظیری است که سازندگان برای فیلم خود لحاظ کردند. به خصوص بازی چو یان فات در نقش استاد لی مو بای به خوبی آن زیرکی و بینش عمیق کاراکترش را در حرکات با طمأنینه و عالمانه کاراکترش منعکس می‌کند.

از سوی دیگر با وجودی که تم داستان در یک فضای باستانی و اسطوره‌ای قرار دارد حضور درون مایه‌هایی که دغدغه‌های یک انسان معاصر را هم نمایندگی می‌کند همچون جایگاه زن در یک جامعه سنتی و وظایفی که آن جامعه از آن زن برای او در نظر می‌گیرد به خوبی در قالب جهان داستان جای گرفته و توی ذوق زننده و باسمه‌ای به نظر نمی‌رسد این هم از درخشان بودن کار دست‌اندرکاران فیلم است که با این کار توانسته‌اند مخاطب امروزی را با شخصیت‌های داستانش همراه کنند.

حتی اگر بستر زمانی و فرهنگی داستان برای مخاطب غیر چینی به خودی خود باعث دور و بعید بودن آن برای همزاد پنداری باشد این جهان شمولی ببر خیزان و اژدهای پنهان است که در نهایت موفقیت بین المللی فیلم را توجیه می‌کند و باعث می‌شود بگوییم بعد از ربع قرن از گذشت اکران آن هنوز هم فیلم کاربرد و کارکرد خود را دارد و می‌توان از آن لذت برد.

نویسنده : امیرحسین رمضانی