امتیاز کاربران به فیلم
امتیاز : 3 از 4
فیلم آخرین سامورایی محصول ۲۰۰۳ اثر بسیار خوش ساخت و سرگرم کنندهای است که با وجود حماسه پرشوری که ارائه میکند در همان پوسته بیرونی مسئله برخوردهای تمدنی باقی میماند و رویکرد تقلیل گرایانه آن در برابر عمده مسائل تاریخی که نمایش میدهد موجب میشود در انتها اندکی سرخوردگی نیز در هیجان و شور حماسی آن مخلوط شود.
داستان فیلم در مورد یک کاپیتان سابق ارتش ایالات متحده است که همراه ژنرال کاستر در سرکوب شورش سرخ پوستان نقش داشته و حالا از عذاب وجدان ناشی از کشتار آن نبرد به الکل روی آورده، اندکی بعد در فیلم میبینیم که به وی پیشنهاد شغلی به عنوان مستشار نظامی در امپراتوری ژاپن داده میشود تا در آموزش نیروهای ارتش تازه تاسیس ژاپن نقش ایفا کند. در ادامه در طی نبردی که با نیروهای مخالف اصلاحات امپراطور رخ میدهد کاپیتان آلگرین (تام کروز) اسیر نیروهای شورشی به رهبری کاتسوموتو شده و به مقر آنها منتقل میشود. در آنجا آلگرین تحت تاثیر فرهنگ اصیل ساموراییها و اصول اخلاقی آنها قرار میگیرد و از اینرو جبهه نبرد خود را تغییر میدهد و میکوشد تا برای آرمان ساموراییها مبارزه کند.
ادوارد زوئیک کارگردان فیلم و تیم تحت نظر او تلاش قابل ستایشی انجام دادهاند که جزئیات فرهنگی و محیطی با دقت قابل قبولی در فیلم رعایت شوند از نوع لباسها و طراحی صحنه تا معرفی دقیق رسومات و آداب ژاپنیها در آن دوران. اما این امانتداری سازندگان، توأمان با طرز نگاه شدیداً مثبت و یک طرفهای است که به ژاپن آن روزگار دارند.
برای درک این نگاه باید اندکی به عقب بازگردیم. مجمع الجزایر ژاپن سالهای طولانی تحت لوای سیاست انزوای بین المللی اداره میشد. اشراف و صاحبان قدرت در ژاپن نگران این بودند که ارتباط با جهان بیرون باعث میشود تا پایههای سنتهایی که قرنها حفظ ارکان نظام طبقاتی شوگانی را موجب میشدند، فرو بریزند در نتیجه درهای خود را به روی تعامل با دنیا بستند و اتفاقاً این ایالات متحده بود که با ناوگان جنگی مدرن خود به زور تهدید ژاپن را وادار به کنار گذاشتن این سیاست کهنه نمود.اینگونه شد که میان ژاپنیها در دکترین حکومتداری اختلاف افتاد و جریان تجددخواه غربگرا به رهبری امپراطور میجی اصلاحات سراسری را در تمام ابعاد ساختاری ژاپن کلید زد اینجاست که میرسیم به زمان رخداد وقایع درون فیلم و آن نگاهی که سازنده اثر دارد.
درست است که آخرین سامورایی سعی دارد نگاه اگزوتیکی به فرهنگ ژاپن نداشته باشد و شخصیت اول فیلم یعنی آلگرین به عنوان راوی داستان نگاه از بیرون برای روایت ندارد، بلکه خود میان مردمان ژاپن زندگی کرده و در نهایت جزئی از آنها میشود اما اگر نگاه دقیقتری بیندازیم علت مبارزه آلگرین برای ساموراییها را ناشی از درک مکتب فکری آنها میبینیم؟
من آن را ناشی از عذاب وجدان شدید او میبینم و در نفرتی که از ملت خود دارد. حکایت رفتار آلگرین شبیه رفتار پدری است که بچهاش را کتک زده و حالا در نتیجه پشیمانی از رفتار خود چشمش را به روی رفتار بد او میبندد.
در ظاهر به نظر میرسد آخرین سامورایی روایتی از یک داستان در مورد تقابل سنت و مدرنیته است. بله، سوژه اصلی این است ولی در اعماق آن، موضوع اصلی، سنگینی بار گناه پدران آمریکایی است که گویی بر دوش فرزندان امروزشان سنگینی میکند. اینکه جان لوگان نویسنده و زوئیک کارگردان این رویکرد خود انتقادی را در قبال مملکت خود دارند بسیار عالی است. اما یک طرفه به قاضی رفتن و در نظر نگرفتن شرایط حقیقی هر دو جبهه حاضر در فیلم، کمی ساده انگاری است.
اگر سازندگان اینقدر جسور بودند که داستانشان را تاریکتر از آن کنند که فقط یک دوگانه مطلق از خیر و شر نباشد فیلم پتانسیل شاهکار شدن داشت. آنچه که در مورد شورش ساموراییها در فیلم به آن پرداخته نمیشود این است که نیروهای شورشی تنها به دلیل شرافت و حفظ سنتهای کهن نیست که مبارزه میکنند بلکه عمده آنها از به خطر افتادن موقعیت اجتماعی خود در ژاپن مدرن ناراحت بودند ضمن اینکه بسیاری از کسانی که از ایده مدرن سازی کشور حمایت کردند خود از ساموراییها بودند اتفاقا با توجه به اتفاقاتی که در سالهای بعد تا زمان جنگ جهانی دوم رخ میدهد به نظر ژاپنیها علی رغم بهرهمندی از فناوری غربی کماکان بر همان اساس نظامیگری ساموراییها کشور را اداره میکردند.
برخلاف تصوری که در بیرون ژاپن از ساموراییها به عنوان شوالیههای جوانمرد وجود دارد در میان خود ژاپنیها این تصور به این شدت نیست و روشنفکران ژاپنی خود از منتقدین آیین بوشیدو و نظم اخلاقی ساموراییها بودند. دو فیلم مهم سینما که به مقوله آیین سامورایی دیدی بسیار جامعتر و حساستر دارند شاهکارهای هاراکیری و سامورایی شورشی هر دو به کارگردانی ماساکی کوبایاشی هستند که در آن بسیار جسورانه و شجاعانه فساد اربابان زمیندار ژاپن و ساموراییهای زیردستشان به تصویر کشیده میشود و میبینیم که چگونه صاحبان قدرت در پشت شرافت ریاکارانهشان مخفی میشوند.
به خاطر همین است که میگوییم آخرین سامورایی با وجود درخشان بودن از لحاظ فنی، اما نگاه بسیار از راه دوری به فرهنگ ژاپنی دارد و بیشتر دغدغه اصلی خود را روی یک ندامتنامه از سیاستهای گذشته آمریکا بنا کرده و همین نگاه تقلیلی باعث میشود تا همان خود انتقادی هم که از آن یاد کردیم تاثیری سطحی داشته باشد.
در نهایت باید بگویم که در برابر آخرین سامورایی اگر زاویهی نگاه خود را جوری تنظیم کنید که گویی یک حماسه خیالی ایدهآلیستی را شاهد هستید، آن وقت بهتر عمل میکند. یک داستان تاثیرگذار در مورد جنگیدن برای پایداری بر عقیده تا آخرین قطره خون. ضمن اینکه همانطور که گفتیم فیلم کیفیت فنی فوق العادهای دارد و صحنههای نبرد بسیار تاثیرگذار و کم نقص درآمده. به طور کلی ادواردزوئیک را در این عرصه بسیار دوست دارم و تعداد کارگردانانی که بتوانند این چنین سکانسهایی از یک نبرد را بازسازی کنند در حال حاضر به تعداد انگشتان یک دست هم شاید نرسند همه اینها باعث میشود تا بگویم با وجود خردههایی که به داستان گرفته شد اما فیلم لذت بخشی است و در آن شکی نیست.
نویسنده : امیرحسین رمضانی
